Wszystko, co chcielibyście wiedzieć o BPH, ale wstydzicie się zapytać

- Powszechnie używane pojecie „prostata” oznacza gruczoł krokowy., w środowisku urologów częściej używamy nazwy „stercz”. To gruczoł tzw. wydzielania zewnętrznego, wytwarzający wydzielinę wchodzącą w skład nasienia męskiego, która odpowiada za odżywianie i ruch plemników. Funkcjonowanie stercza związane jest z gospodarką hormonalną, zwłaszcza z wydzielaniem testosteronu.

Stercz znajduje się pod pęcherzem moczowym. Przez jego środek przebiega cewka moczowa, a od tyłu sąsiaduje z odbytnicą, co umożliwia bezpośrednie zbadanie tego gruczołu. Badający ocenia wtedy przybliżoną wielkość stercza, jego spoistość, wyczuwa nierówności powierzchni płatów stercza, szukając guzów lub stwardnień. Jest to pierwsze podstawowe badanie pod kątem raka stercza.

- Najczęściej używanym pojęciem dotyczącym tego tematu termin łagodnego rozrostu stercza, zwane skrótem BPH od angielskiego terminu - Benigne prostae hypertophie. To określenie choroby mężczyzn zwykle po 50. roku życia. Objawy są dokuczliwe i pogarszają one jakość życia zarówno w dzień, jak i w nocy, zaburzając sen.

Objawy BPH dzielimy na dwie grupy. Pierwsza to objawy fazy napełniania pęcherza moczowego i tu zaliczymy zwiększenie częstotliwości oddawania moczu, uczucie gwałtownego, trudnego do opanowania parcia do natychmiastowego oddania moczu, często też nietrzymanie moczu. Druga faza objawów to słaby strumień moczu, wypieranie moczu z użyciem tłoczni brzusznej, wydłużenie czasu opróżnienia pęcherza moczowego, długotrwałe wykapywanie moczu po zakończeniu jego oddawania i najbardziej bolesna dolegliwość tej grupy to całkowite zatrzymanie oddawania moczu.

- Zasadniczy czynnik to wiek mężczyzny i postępujący niedobór hormonów płciowych, z testosteronem na czele. U większości mężczyzn to typowy fragment zjawiska, jakim jest tzw. andropauza, czyli coś na kształt kobiecej menopauzy. Ryzyko zachorowania na BPH narasta po 50 roku życia.

- W jaki sposób rozpoznaje się łagodny rozrost gruczołu krokowego?

- Rozpoznanie BPH ustala się w kilku etapach – pierwszym jest rozmowa z pacjentem, podczas której lekarz pyta o wszelkie dolegliwości związane m.in. z oddawaniem moczu. Następnie wykonuje się badanie przedmiotowe, czyli właściwe badanie prostaty przez lekarza. Kolejnym etapem są badania laboratoryjne - sprawdzamy poziom mocznika, kreatyniny, potasu, PSA. Końcowym etapem są badania obrazowe, takie jak USG.

Bardzo istotnym elementem pierwszego etapu rozpoznania jest wypełnienie przez pacjenta kwestionariusza I-PSS. Mężczyzna ocenia w nim skalę objawów ze strony dolnych dróg moczowych oraz jakość życia w odniesieniu do ewentualnych dolegliwości.

Badanie przez odbyt jest podstawowym elementem diagnostyki BPH. Badający ocenia częściowo wielkość gruczołu, elastyczność, jego kształt i powierzchnię. Użyłem sformułowania „częściowo”, ponieważ badając przez odbyt, dotykamy tylko części gruczołu krokowego, a jego rzeczywistą objętość, strukturę tkankową, a zarazem obecność guzków może odsłonić kolejny element diagnostyki, jakim jest USG. Jednak już na tym etapie badania fizykalnego możemy z dużym prawdopodobieństwem rozpoznać raka stercza.

Badania laboratoryjne określa przede wszystkim wydolność układu moczowego, funkcjonowanie nerek, jakości moczu. Bardzo ważne jest badanie PSA. PSA to specyficzny antygen sterczowy, określany badaniem surowicy krwi. Prawidłowa wartość PSA nie powinna przekraczać 4.0 ng/ml, choć po 60 r.ż granicę normy nieco zawyżamy. Zwiększony poziom PSA może decydować o rozpoznaniu raka stercza, ale nie musi. Zwiększony poziom PSA obserwujemy również w stanach zapalnych gruczołu krokowego i ogólnie przy infekcjach dolnych dróg moczowych. Interpretacja wyniku badania PSA często nie jest jednoznaczna i może sprawiać trudność. Najlepiej, żeby badanie zostało wykonanie przez urologa łącznie z badaniem fizykalnym.

Badanie obrazowe to przede wszystkim badanie USG. Określa rozmiar objętościowy stercza oraz jego wewnętrzną strukturę tkankową. Prawidłowo wykonane określa również ilość zalegającego moczu po jego wydaleniu, dając odpowiedź o istnieniu i rozmiarach przeszkody podpęcherzowej. Ocenę wielkości przeszkody podpęcherzowej dokonujemy również badaniem przepływowym moczu przez cewkę tzw. urofloumetrią. Obecnie istnieje możliwość wykonywania badania USG stercza również przez wprowadzenie specjalnej sondy przez odbyt. Badanie to jest dokładniejsze i w ocenie objętości stercza, i w ocenie jego struktury tkankowej. Jest ono szczególnie przydatne w poszukiwaniu raka stercza i przy wykonywaniu punkcji stercza do pobrania tkanki do badania histopatologicznego.

Sam fakt powiększenia stercza nie jest wystarczającą przesłanką do wdrażania leczenia. Leczenia powinno być wdrożone po kompleksowej ocenie wszystkich wyżej omówionych badań.

- Jak leczyć rozrost prostaty?

- Możemy stosować farmakoterapię, czyli przyjmowanie leków. Najważniejszym stosowanym w tej kwestii preparatem jest finasteryd, o działaniu hormonalnym. Swoim działaniem blokuje on pewien enzym umożliwiający przejście nieczynnej formy testosteronu w jego formę aktywną jaka jest dihydrotestosteron. Stosując finasteryd, można liczyć na 20-30% redukcji objętości stercza. Jako skutek uboczny może wystąpić w pewnym stopniu osłabienie libido. Wieloletnie stosowanie finasterydu zmniejsza wielokrotnie występowania niekorzystnych zjawisk urologicznych a szczególnie takich jak ostre zatrzymanie oddawania moczu czy konieczności leczenia chirurgicznego o blisko 50 %.

W szyi pęcherza moczowego, w części sterczowej cewki moczowej, jak i w torebce stercza rozmieszczone są swoiste czujniki (receptory) typu alfa adrenolityczne odpowiadające za objawy poczucia potrzeby oddania moczu. Ich zablokowanie odpowiednimi lekami powoduje zmniejszenie lub nawet ustąpienie objawów tak uciążliwych dla pacjenta jak częstomocz oraz parcie na mocz. Przed dziesięcioleciami zauważono podczas stosowania leków w leczeniu nadciśnienia tętniczego z grupy prazosyn, zmniejszenie częstotliwości oddawania moczu. Rozwój technologii farmaceutycznych spowodował powstanie mnogości leków blokujących alfa receptory. Mamy teraz w użyciu pochodne prazosyny takie jak tamluzosyny, doksazosyny, alfuzosyny. Jednak leki te nie maja wpływu na objętość, a na wielkość stercza.

Na rynku są dostępne także suplementy diety, jednak moim zdaniem ich stosowanie powinno być skonsultowane z lekarzem urologiem.

Gdy pomimo stosowania farmakoterapii nie ma reakcji na leczenie, a występuje wręcz nasilenie objawów BPH, pozostaje zastosować leczenie chirurgiczne. Oznacza to usunięcie gruczolaka stercza, tzw. adenomektomię. Dobór odpowiedniej metody zależy od zaawansowania choroby i doświadczenia chirurgicznego urologa.

Najbardziej częstymi wskazaniami do leczenia zabiegowego z reguły są:
- powtarzające się zatrzymania oddawania moczu wymagające wielokrotnego cewnikowania,
- kamica pecherza moczowego,
- uchyłkowatość pęcherza moczowego,
- przewlekłe nawracające infekcje dróg moczowych przy stwierdzalnym badanim USG z zaleganiu pomikcyjnym moczu,
- obustronne wodonercza przy istnieniu BPH,
- występowanie krwiomoczu.

W chwili obecnej istnieją bardziej nowoczesne metody leczenia zabiegowego BPH. Jedną z nich jest laseroterapia. Najczęściej stosowany jest laser holmowy. Ta metoda jest niestety mało dostępna - decyduje tu przede wszystkim znaczny koszt aparatu i brak refundacji NFZ. Takie zabiegi wykonuje się w niektórych prywatnych klinikach urologicznych. Są jednak stosunkowo drogie, ich koszt to ok. 6000 - 9000 zł.

- Co w takim razie z profilaktyką? Czy oprócz regularnych badań po 50 roku życia mężczyźni mogą jakoś inaczej zapobiegać problemom z prostatą? Np. stosując odpowiednią dietę?

- Dieta to oczywiście ważny element profilaktyki. Przede wszystkim trzeba ograniczyć tłuszcze zwierzęce, szczególnie tłustą wieprzowinę. Warto stosować dietę bogatą w witaminy A, D, E, C, czyli stosować tzw. typ diety śródziemnomorskiej - dużo warzyw i owoców, ryb czy owoców morza. Pamiętajmy też o produktach zbożowych bogatych w błonnik.

Bardzo istotne jest spożywanie dużej ilości warzyw. Np. w soku pomidorowym znajdziemy czynnik o nazwie likopen, który w znacznym stopniu zapobiega rozwojowi BPH i raka stercza. Czynnik o podobnym działaniu znajdziemy w czerwonym winie – nazywa się resweratol. Oba te czynniki należą do grupy przeciwutleniaczy, inaczej antyoksydantów, które chronią przed karcynogenami, hamują rozwój komórki nowotworowej, pomagają zwalczać nadmiar cholesterolu i chronić układu krążenia.

Poza uwarunkowaniami dietetycznymi są jeszcze inne ważne czynniki w profilaktyce. Np. zalecałbym przynajmniej ośmiogodzinny sen i dużo ruchu. Nie muszą to być forsowne ćwiczenia fizyczne. Ze schorzeniami prostaty mamy wielokrotnie do czynienia u osób starszych, często już obarczonych innymi schorzeniami np. krążeniowymi, cukrzycą i innymi, przy których wysiłek fizyczny nie zawsze jest zalecany. Wystarczy choćby praca na działce, w ogródku przydomowym czy godzina spaceru dziennie. Oczywiście w ramach profilaktyki chorób prostaty należy też unikać palenia papierosów. Z tym uzależnieniem wiąże się wiele innych, o wiele bardziej groźnych chorób układu moczowego, jakim są nowotwory.